Wierzba biała
(Salix alba L.)
Wierzba biała, określana też jako wierzba srebrna, pospolita czy wierzbina, pochodzi z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Rośnie przy drogach, nad rzekami i stojącymi zbiornikami wodnymi. Spotkamy ją na obszarze Środkowej i Południowej Europy, na północy Afryki, na zachodzie Azji, a nawet w Ameryce Północnej.
Wierzba biała jest jednym z 30 gatunków wierzb rosnących w Polsce.
Wierzba jest to drzewo dorastające do 25 metrów wysokości. Jej kora jest barwy brunatnej lub żółtawoszarej, a młode i zwisające gałązki mają barwę oliwkową lub oliwkowo-brunatną. Liście mają kształt lancetowaty o brzegach piłkowanych, są pod spodem owłosione, a z wierzchu łysiejące. Nazwa „wierzba biała” wzięła się właśnie z tego gęstego, białawego, „kutnerowatego” (określa się tak gęste, poplątane włoski) owłosienia młodych liści.
Kora, gałązki i liście wierzby białej były bardzo cennymi surowcami zielarskimi w medycynie ludowej.
Najlepszy czas na pozyskanie gałązek to okres od marca do lipca, natomiast korę pozyskuje się z 2-3 letnich gałązek ścinanych wiosną, zanim rozwiną się liście i kwiaty, które tworzą tzw. „kotki”. Zebrana kora powinna mieć kształt rurek, które następnie suszy się w suszarniach o dobrym przewiewie lub na słońcu. Liście wierzby zbiera się w czerwcu i w lipcu.
W tradycyjnej medycynie ludowej stosowano wierzbę w przypadku gorączki i innych stanów określanych jako „gorąco” w organizmie. Stosowano wtedy liście, gałązki i korę. Świeżymi liśćmi wierzby okładano też czoło przy bólach głowy – i to z dobrym skutkiem. Korę wierzby wykorzystywano dawniej także do leczenia reumatyzmu.
Ekstrakt z wierzby posiada szereg właściwości kosmetycznych
Ekstrakty z kory wierzby bardzo chętnie stosowane są w kosmetyce. Dzięki zawartości cennych składników (głównie kwasu salicylowego) poprawiają kondycję skóry poprzez jej nawilżenie i wygładzenie. Wykazują także działanie tonizujące i łagodzące podrażnienia skóry. Preparaty z ekstraktem z wierzby białej, dzięki właściwościom oczyszczającym, sprawdzą się w pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej. Efekt odmładzania, nawilżania i wygładzania skóry wspomagają także obecne w ekstraktach kwasy fenolowe (np. kwas kawowy). Przetwory z kory wierzby mogą służyć do płukania włosów przy łupieżu tłustym oraz do okładów na skórę przy schorzeniach bakteryjnych i wirusowych, jak również łojotoku.
We współczesnym lecznictwie używa się wyłącznie kory wierzby białej, która zawiera w sobie wiele substancji aktywnych wspierających organizm.
Kora wierzby zawiera glikozydy fenolowe (głównie salicynę i jej pochodne), garbniki, olejek eteryczny, sole mineralne, kwasy (w tym kwas salicylowy) i flawonoidy. Glikozydy fenolowe (głównie salicyna) w kwaśnym środowisku żołądka przechodzą w kwas salicylowy (czyli popularną aspirynę).
Kora wierzby to roślinna aspiryna.
Ze względu na skład i właściwości preparaty z kory wierzby nazywane są „roślinną aspiryną”.
Kwas salicylowy zawarty w wierzbie ma działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, a także przeciwreumatyczne. We współczesnym lecznictwie kora wierzby znajduje więc zastosowanie przede wszystkim w schorzeniach reumatycznych, nieżytach jelit i chorobach układu pokarmowego, nerwobólach, stanach pobudzenia nerwowego i chorobach przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała. Wierzba działa również moczopędnie, przyspieszając usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii z organizmu oraz wspomaga usuwanie piasku i drobnych kamieni z dróg moczowych. Zewnętrznie w postaci okładów stosowana jest na rany i wrzody oraz do kąpieli przy nadmiernym poceniu się.
Jaki związek z powstaniem przemysłu farmaceutycznego ma wierzba biała?
Już w starożytności Egipcjanie i Grecy doceniali właściwości lecznicze wierzby. Jednak dopiero w XIX wieku, francuski badacz Leroux wyekstrahował z wierzby związek, który nazwał „salicylem” – był to kwas salicylowy. W 1859 roku wyprodukowano go syntetycznie, a pod koniec stulecia (1897 rok) otrzymano jego mniej drażniącą i przyjemniejszą w smaku pochodną - kwas acetylosalicylowy, który od tej pory zaczęto produkować i sprzedawać pod nazwą aspiryny! To właśnie był początek przemysłu farmaceutycznego na świecie.