Szałwia lekarska
(Salvia officinalis L.)
Szałwia to rozgałęziony półkrzew z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) pochodzący z krajów śródziemnomorskich, uprawiany w środkowej Europie, Ameryce Północnej, a także w Polsce – nie tylko jako zioło, ale również jako roślina ozdobna. Nazwa szałwii wywodzi się z łacińskiego salvere – być w dobrym zdrowiu.
W Polsce szałwia uprawiana jest od kilku wieków. Z powodzeniem można ją spotkać w ogródkach przydomowych i działkowych.
Szałwia najlepiej rozwija się na glebie żyznej, przepuszczalnej i stanowiskach słonecznych, lecz osłoniętych od wiatru. Jest rośliną silnie rozgałęzioną, osiągającą do 75 cm wysokości. Liczne łodygi drewniejące u dołu są ulistnione naprzeciwlegle. Liście szałwii są ogonkowe, zaokrąglone w nasadzie, a na brzegu drobno karbowane. Szałwia posiada jasnofioletowe lub różowe kwiaty, które zebrane są w kłosy na szczytach łodyg przypominające żyto rosnące na polach. Cała roślina posiada silny, specyficzny, kamforowy zapach. Szałwia należy do roślin owadopylnych i miododajnych.
Szałwię ścina się, gdy roślina dobrze wykształci liście, ale jeszcze przed kwitnieniem.
Szałwia kwitnie w okolicach czerwca i lipca, dlatego zbiory przeprowadzane są w maju. W pierwszym roku można uzyskać jeden zbiór z plantacji, w kolejnych są to już 2, a nawet 3 zbiory. Surowcem zielarskim są liście szałwii oraz całe ziele. Liście i ziele szałwii zawierają takie same substancje czynne, tylko w różnych ilościach. Są to m.in.: olejek eteryczny (głównie tujon), flawonoidy, garbniki, związki goryczkowe, kwasy organiczne, a także witaminy i sole mineralne.
Za co szałwia była ceniona kiedyś, a za co cenimy ją obecnie?
Szałwia ceniona była od najdawniejszych czasów jako środek niemal na wszystkie dolegliwości. W zielarstwie ludowym polecano ją jako składnik mieszanek wspomagający w dolegliwościach wątroby, nerek i górnych dróg oddechowych oraz do płukania przy chorobach zębów i dziąseł.
Obecnie szałwia również znajduje szerokie zastosowanie. Ceniona jest za kojące działanie na gardło i struny głosowe oraz wspomaganie odporności organizmu. Wpływa korzystnie na fizyczne i psychiczne dobre samopoczucie oraz przyczynia się także do prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego.
We współczesnym ziołolecznictwie szałwia znajduje bardzo szerokie zastosowanie.
Przetwory z szałwii wykazują korzystne działanie na układ pokarmowy. Przeciwdziałają nadmiernej fermentacji jelitowej i bolesnym wzdęciom spowodowanym stanem skurczowym w jelitach oraz gromadzeniu się gazów. Mają też działanie żółciopędne. Szałwia wspomaga wydzielanie soków trawiennych, dzięki czemu przyczynia się do prawidłowego trawienia i reguluje pracę układu pokarmowego.
Napary z szałwii stosowane są też pomocniczo przy przeziębianiach, szczególnie górnych dróg oddechowych. Dzięki właściwościom wykrztuśnym i ściągającym pomagają usunąć z oskrzeli zalegająca wydzielinę.
Szałwia, dzięki zawartym w niej garbnikom, hamuje wydzielanie potu. Osobom cierpiącym na nadmierną potliwość, poleca się picie naparów z szałwii lub przyrządzanie kąpieli z dodatkiem naparu ziół.
Szałwia nie tylko do picia.
Ekstrakty z szałwii często wykorzystywane są jako cenny składnik kosmetyków, gdyż zapobiegają powstawaniu zmian trądzikowych. Przeciwdziałają również powstawaniu zaskórników oraz nadmiernemu wydzielaniu sebum. Szałwia działa na naszą skórę oczyszczająco i tonizująco, a także wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne. Napary z liści szałwii można stosować także zewnętrznie w postaci płukanek bądź okładów czy kompresów na skórę. Polecana jest na afty, pleśniawki, a okłady także na trudno gojące się rany, miejsca po użądleniach czy oparzeniach. Ze względu na właściwości antyseptyczne szałwii, napary używane są do płukania jamy ustnej i gardła oraz dziąseł w stanach zapalnych.
Pewien mistrz kucharski napisał: „Jeśli gotowanie jest wielką operą to szałwia jest w niej kapryśną primadonną. Lubi mieć scenę tylko dla siebie”.
Z szałwii możemy nie tylko pleść piękne wianki i układać z niej bukiety, ale jej smak i aromat osiąga harmonię z wieloma potrawami. Kwiat szałwii warto dodać do sałatek, albo zaparzyć aromatyczną herbatkę. Jej liście można wymieszać z cebulą na farsz do drobiu czy gotować z mięsem kaczki lub wieprzowiny, dodaje się ją również do kiełbas. Szałwia świetnie łączy się z innymi mocnymi aromatami, panieruje się nią delikatną wątróbkę smażoną na maśle i dodaje do serów. Jej liście można zanurzyć w cieście naleśnikowym i usmażyć, a gdy liście są młode miesza się je ze śmietanką i je z cukrem i pomarańczą.
Szałwia znana była od starożytności jako roślina lecznicza i przyprawowa.
Właściwości szałwii już w starożytnej Grecji opisywali Dioskurides i Hipokrates. W średniowieczu o jej zastosowaniu pisała sama święta Hildegarda, a poprzez edykt Karola Wielkiego została wprowadzona do uprawy w Europie. Z szałwią łączono wiele przesądów, legend i praktyk magicznych. Od wieków uważano ją za roślinę, która zapewnia człowiekowi nieśmiertelność i wieczną młodość, której tak pragniemy. W tamtych czasach szałwię nazywano ambrozją, gdyż przyrównywano ją do pokarmu bogów.