Macierzanka piaskowa
(Thymus serpyllum L.)
Macierzanka piaskowa, znana także pod potocznymi nazwami: cząberek, cząber leśny, macierzanka pospolita, dziki tymianek czy dzięcielnica, jest gatunkiem kwitnącej rośliny z rodziny jasnowatych (Lamiaceae). Występuje w licznych odmianach w umiarkowanych i chłodnych strefach Europy, północnej Afryce, Azji oraz Ameryce Północnej.
W Polsce rośnie pospolicie na całym niżu, w lasach sosnowych, na suchych polanach czy stanowiskach piaszczystych – stąd nazywana jest „piaskową”.
Macierzanka to wieloletni, drobny krzew, charakteryzujący się silnie płożącymi pędami i pnącymi się łodygami o długości do 15 cm. Jej owalne, zimozielone liście mają 3-8 mm długości. Kwiaty macierzanki są liliowe, różowo-fioletowe lub czasami białe i wszystkie są osadzone w gronach. Cała macierzanka piaskowa ma bardzo przyjemny i silny zapach – od ziołowego po lekko cytrynowy, który najlepiej wyczuwalny jest po roztarciu liści.
Do celów leczniczych wykorzystywane jest ziele macierzanki piaskowej.
Głównym składnikiem ziela macierzanki jest olejek eteryczny zawierający liczne związki jak np. karwakrol i tymol o silnym antyseptycznym działaniu. Ponadto w zielu występują: kwasy organiczne, garbniki, flawonoidy, witamina C, sole mineralne oraz związki triterpenowe.
Macierzanka piaskowa to ziele o niezwykle szerokim zastosowaniu.
Macierzanka tradycyjnie stosowana była od lat jako środek moczopędny, przeciwskurczowy i przeciwzapalny. Obecnie w farmakoterapii używana jest przede wszystkim jako środek o działaniu wykrztuśnym. Przetwory z macierzanki delikatnie wzmagają czynność wydzielniczą błon śluzowych górnych dróg oddechowych i pobudzają produkcję śluzu, dzięki czemu znacznie ułatwiają odkrztuszanie. Ziele macierzanki wykazuje również działanie rozkurczowe oraz pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i wspomagające trawienie, dlatego tak chętnie sięgamy po nią w zaburzeniach czynności żołądka i jelit.
Napary z ziela macierzanki stosowane zewnętrznie na skórę działają bakteriobójczo i przeciwzapalnie, a na błony śluzowe jamy ustnej i gardła także nieznacznie ściągająco.
Ze względu na swoje właściwości ekstrakt z macierzanki znalazł szerokie zastosowanie w kosmetykach.
W kosmetologii macierzanka zdobyła uznanie ze względu na dobroczynne działanie w szczególności na cerę tłustą oraz trądzikową, ponieważ poprzez swoje właściwości antyseptyczne znacznie redukuje trądzik. Ze względu na obecność garbników ekstrakty z macierzanki działają również ściągająco, koją podrażnienia, tonizują skórę oraz zmniejszają widoczność rozszerzonych porów. Dodatkowo ekstrakt z macierzanki piaskowej może być stosowany w leczeniu ran i blizn (zmniejszając ich widoczność), a do tego silnie nawilża skórę.
Macierzanka piaskowa ma długą i ciekawą historię stosowania.
Historia macierzanki sięga czasów starożytnych. Wchodziła między innymi w skład substancji do balsamowania zwłok w Egipcie. Używano jej także jako ziela przyprawowego, traktując na równi z tymiankiem. W średniowieczu ziele macierzanki nabrało jeszcze większego znaczenia. Stosowano je przeciw stłuczeniom, na katar i ból głowy, na żołądek i choroby kobiece. Macierzanka była także symbolem waleczności, a jej gałązki wręczano zwycięskim rycerzom. Jako jeden z pierwszych ziele macierzanki powszechnie zastosował Karol I Wielki do dezynfekcji ran u swoich żołnierzy. Do polskich tradycji należy również święcenie wianuszków z macierzanki w święto Matki Boskiej Zielnej.