Bażyna czarna
(Empetrum nigrum L.)
Bażyna czarna, nazywana też jeżyną, to gatunek zimozielony krzewinki z rodziny bażynowatych. Występuje na obszarze o klimacie arktycznym i umiarkowanym, w Azji, Europie i Ameryce Północnej. Jest obecna także w Polsce i zasiedla północną, nadmorską część kraju, tzw. bory bażynowe. Nietrudno spotkać ją również w Sudetach i Karpatach, na skałach krystalicznych.
Bażyna czarna bywa wykorzystywana jako roślina jadalna, lecznicza, a także okrywowa.
Bażyna charakteryzuje się odpornością na niskie temperatury i mróz. Pokrojem przypomina wrzos. Jej płożący pokrój powoduje, że doskonale nadaje się jako roślina zadarniająca (okrywowa). Do celów leczniczych wykorzystywane są zarówno części zielone bażyny czarnej, czyli pędy, jak i kuliste owoce o ciekawym smaku określanym jako słodkawo-kwaskowato-mdły. W lecznictwie ludowym ziele bażyny stosowane było jako środek wzmacniający, ściągający i pobudzający, a także jako środek wspomagający przy chorobach układu moczowego i nerek.
W ziołolecznictwie bażyna jest ceniona ze względu na składniki w niej zawarte.
Owoce bażyny są źródłem garbników, które odpowiedzialne są za jej specyficzny, ściągający smak. Warto wiedzieć, że przemrożenie owoców znacznie poprawia ich walory smakowe. Bażyna czarna zawiera także duże ilości witaminy C, manganu i miedzi. Substancjami czynnymi zawartymi w bażynie są głównie flawonoidy, a w szczególności flawonole, antocyjany i kwasy fenolowe o zawartości i strukturze podobnej do owoców borówki amerykańskiej. Ze względu na te wszystkie składniki owoce bażyny mają wysoką aktywność przeciwutleniającą, co z kolei zbliża ją działaniem do owoców aronii.
Bażyna czarna jest chętnie stosowana w kosmetyce, ponieważ silnie wpływa m.in. na zwiększenie napięcia skóry.
W kosmetyce bardzo często stosuje się ekstrakty i sok z owoców bażyny, gdyż charakteryzują się wysoką zawartością związków o działaniu przeciwutleniającym. To wszystko dzięki kwasom fenolowym, flawonoidom oraz antocyjanom, które są odpowiedzialne za hamowanie procesów starzeniowych organizmu, a także zapobiegają degradacji włókien kolagenowych w skórze. Związki te wpływają przede wszystkim na zwiększenie napięcia skóry, zapobiegając tworzeniu zmarszczek, spłycając te już powstałe oraz przeciwdziałają powstawaniu rozstępów. Bażyna czarna ma także silne właściwości odżywcze, nawilżające i zmiękczające skórę. Poprawia również mikrokrążenie w żyłach nóg, co w znaczący sposób uwalnia od uczucia tzw. „ciężkich nóg”.
Bażynę czarną od wieków używano jako naturalnego barwnika do tkanin, a także chętnie spożywano.
Zdolność naturalnych barwników, zawartych w różnych częściach rośliny, do barwienia tkanin jest znana od czasów starożytnych. Po wcześniejszym zaprawieniu tkanin ałunem bażyna barwiła je na kolor ciemnoczerwony. Takie zastosowanie miały sok i odwar z owoców, które naturalnie są ciemnogranatowe lub fioletowe, a wewnątrz ciemnoczerwone. Owoce bażyny czarnej to jagody jadalne, które chętnie zjadane były z cukrem, produkowano z nich wino i dżemy oraz dodawano do mięs i ryb.